Schrony wojenne w Moście (1940 – 45)

Dla Malty druga wojna światowa rozpoczęła się 10 czerwca 1940 roku, kiedy to faszystowskie Włochy wypowiedziały wojnę Wielkiej Brytanii. Malta, będąca kolonią brytyjską, od 11 czerwca stała się regularnym celem ataków włoskich sił powietrznych. Wyspa nie była przygotowana na te ataki powietrzne. Ludność cywilna musiała znaleźć schronienie przed spadającymi bombami, ale nie było to takie proste. W Moście jednym z pierwszych miejsc wykorzystanych jako schronienie była Rotunda, a krypta na tyłach tej samej świątyni była także wykorzystywana przez mieszkańców Mosty.

Rząd podjął działania mające na celu zapewnienie ludności odpowiednich schronień i w Moście, podobnie jak w innych miastach i wioskach, wykopano szereg schronów, z których korzystali miejscowi i uchodźcy, którzy przybywali do wioski na czas wojny. W Moście wykopano nie mniej niż 37 schronów publicznych; jeden z nich znajdował się przed kościołem parafialnym. Część tego schronu przechodziła pod placem przed kościołem. Spora liczba mieszkańców Mosty wykopała prywatne schrony we własnych domach.

 W litej skale wykopano schrony przeciwlotnicze, co okazało się naprawdę ciężką pracą. Proces ten zajmował sporo czasu ze względu na twardość skał oraz dostępność podstawowych narzędzi używanych do prac. Przykładowo prace przy schronie Mosta Rotunda plac kościelny rozpoczęły się w 1940 roku i zakończono je dopiero pięć miesięcy później, kiedy to schron zostały oddany do użytku w 1941 roku. Został on wykopany kilofami, a pracowało nad nim 15 rzemieślników, którzy pracowali na zmiany w dzień i w nocy. Ma on długość 75 metrów i głębokość 7 metrów.

 Do listopada 1942 roku w Moście schronów było wystarczająco dużo, aby pomieścić 6667 osób. W prace związane ze schronami zaangażowanych było wiele osób – byli wśród nich górnicy, handlarze, osoby zatrudnione przy utrzymaniu czystości i inne osoby czuwające nad prawidłowym użytkowaniem schronów.